Rodzi się dziecko. Wszyscy gratulują, cieszą się, powoli przyzwyczajają się do nowych ról. Kobieta staje się matką, mężczyzna – ojcem, pojawiają się babcie, dziadkowie, ciotki i wujkowie. Pierwsze spacery, pierwsze znajomości z mamami z sąsiedztwa.
Zaglądanie do wózków, rozmowy, pytania…I nagle ktoś zauważa, że COŚ nie jest tak jak u innych. Moje dziecko inaczej patrzy, inaczej ustawia główkę. Jest bardziej wiotkie, a może zbyt się pręży… Jeszcze nie potrafi unieść się w górę. Jego rówieśnicy stawiają pierwsze kroczki… synek znajomej już mówi, a nasza pociecha niekoniecznie…
Każde dziecko rozwija się w swoim tempie, każde ma swój czas…
Jeśli jednak COKOLWIEK Cię niepokoi, COKOLWIEK wzbudza Twój lęk, COKOLWIEK budzi niepewność – zwróć się z tym do specjalistów. A jeśli jeszcze przyjaciółka szepnęła: zwróć uwagę; to samo mówi mama – nie wahaj się. Nikt nie zdziwi się Twojej trosce – to czas aby udać się do lekarza pediatry, do psychologa. Być może wtedy ktoś Ci powie o wczesnym wspomaganiu rozwoju dziecka.
Co to jest? Czy moje dziecko jest inne? Czy jest gorsze? Czy potrzebuje tego?
Dlaczego ma być wspomagane w jakiś sposób?
PAMIĘTAJ!
Wczesne wspomaganie jest przeznaczone dla każdego dziecka, u którego stwierdzono jakąkolwiek niepełnosprawność. Wczesne wspomaganie jest po to, aby pomóc dziecku i jego rodzinie. Wczesne wspomaganie ma za cel pobudzenie ruchowe, poznawcze, emocjonalne dziecka niepełnosprawnego oraz jego społecznego rozwoju, a także wsparcie jego rodziny.
PAMIĘTAJ!
Pomoc w postaci wczesnego wspomagania może być udzielana dziecku oraz jego rodzinie od chwili stwierdzenia niepełnosprawności do momentu podjęcia przez dziecko nauki w szkole.
PAMIĘTAJ!
Ważne jest dla rozwoju dziecka oraz dla jego rodziny, aby pomoc była udzielona jak najwcześniej – nawet już w wieku niemowlęcym, jeśli zajdzie taka potrzeba.
PAMIĘTAJ!
Wczesne wspomaganie może być organizowane w:
- szkołach ogólnodostępnych, integracyjnych i specjalnych,
- przedszkolach ogólnodostępnych, integracyjnych i specjalnych,
- poradniach psychologiczno-pedagogicznych
- ośrodkach rewalidacyjno-wychowawczych w zależności od możliwości placówki oraz potrzeb dziecka i jego rodziców (prawnych opiekunów).
Jednostki oświatowe organizujące tę formę pomocy muszą mieć możliwość realizacji wskazań zawartych w opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, dysponować środkami dydaktycznymi i sprzętem, niezbędnymi do prowadzenia wczesnego wspomagania oraz zapewnić odpowiednią kadrę specjalistów.
PAMIĘTAJ!
Zajęcia w ramach wczesnego wspomagania organizuje się w wymiarze od czterech do ośmiu godzin w miesiącu, w zależności od możliwości psychofizycznych i potrzeb dziecka oraz jego rodziny. Mogą one być prowadzone indywidualnie lub – w przypadku dzieci, które ukończyły trzeci rok życia – w grupach liczących dwoje lub troje dzieci, z udziałem ich rodzin.
PAMIĘTAJ!
Zajęcia w ramach wczesnego wspomagania odbywają się w szkole, przedszkolu, poradni, ośrodku, w którym zorganizowano tę formę pomocy. Mogą być prowadzone także w domu rodzinnym – szczególnie z dziećmi, które nie ukończyły trzeciego roku życia. Miejsce prowadzenia zajęć w ramach wczesnego wspomagania ustala dyrektor (szkoły, przedszkola, ośrodka lub poradni – jednostki, która organizuje wczesne wspomaganie rozwoju) w uzgodnieniu z rodzicami (prawnymi opiekunami) dziecka.
PAMIĘTAJ!
Aby dziecku i jego rodzinie zapewnić pomoc w postaci wczesnego wspomagania, rodzice powinni zwrócić się do poradni psychologiczno-pedagogicznej z prośbą o wydanie opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka.
PAMIĘTAJ!
Zarówno publiczna jak i niepubliczna poradnia psychologiczno-pedagogiczna może wydać opinię o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka. Usługi publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych są bezpłatne.
PAMIĘTAJ!
W poradni psychologiczno-pedagogicznej należy złożyć wniosek o wydanie opinii o potrzebie wczesnego wspomagania oraz zaświadczenie o niepełnosprawności dziecka (w przypadku upośledzenia rozwoju umysłowego niepełnosprawność może stwierdzić psycholog poradni).
PAMIĘTAJ!
Zaświadczenie o niepełnosprawności dziecka wydaje lekarz. W przypadku upośledzenia rozwoju umysłowego – psycholog.
PAMIĘTAJ!
Z opinią o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka wydaną przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną możemy udać się do różnych placówek oświatowych. Jeśli w najbliższej poradni psychologiczno-pedagogicznej, placówce lub szkole istnieje już zespół wczesnego wspomagania– skierujmy się do tej placówki. Jeżeli jednak w najbliższym otoczeniu nie ma możliwości uzyskania pomocy w postaci wczesnego wspomagania – udajmy się do Urzędu Gminy lub Starostwa Powiatowego. Władze tych jednostek samorządowych powinny zorganizować pomoc w postaci wczesnego wspomagania w podległych im szkołach lub placówkach oświatowych. Władze samorządowe (gminy, starostwa powiatowe) są władne zorganizować właściwą pomoc i wskazać szkołę, przedszkole, poradnię lub placówkę, w której zorganizowana zostanie pomoc w postaci wczesnego wspomagania
Do władz samorządowych zostanie też, na podstawie opinii o potrzebie wczesnego wspomagania uzyskanej z poradni, skierowana pomoc finansowa przeznaczona na zorganizowanie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka.
Czy warto zabiegać o zorganizowanie takiej pomocy dla niepełnosprawnego dziecka i jego rodziny?
TAK, ponieważ ma ona na celu:
• wspomaganie rozwoju dziecka,
• zapobieganie pogłębianiu się jego niepełnosprawności,
• zapobieganie społecznej izolacji rodziny,
• przygotowanie dziecka do podjęcia nauki w szkole we właściwym czasie,
• pomoc rodzinie w akceptacji niepełnosprawnego dziecka oraz wypełnianiu zadań opiekuńczo-rehabilitacyjnych,
• osiągnięcie samodzielności życiowej odpowiedniej do wieku i poziomu rozwoju dziecka,
• rozwijanie odpowiedzialności rodziny za wspomaganie rozwoju oraz wzmacnianie wiary dziecka we własne możliwości, umacnianie więzi rodzinnych.
WAŻNE:
Wczesne wspomaganie to dodatkowa pomoc dla dziecka, która nie wyklucza jego udziału w wychowaniu przedszkolnym.
Wczesne wspomaganie to forma pomocy, która może być udzielana do momentu pójścia dziecka do szkoły.
Wczesne Wspomaganie Rozwoju Dziecka Niepełnosprawnego
Z Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań, przeprowadzonego w maju 2002 r. wynika, że na 6 941 652 żyjących w naszym kraju dzieci w wieku od 0 do 14 lat aż 184 206 jest niepełnosprawnych. Brak natomiast informacji dotyczących zakresu występowania zaburzeń w rozwoju u dzieci w wieku 0 do 7 lat. Wiadomo jedynie, ze wskutek nieprawidłowego przebiegu ciąży, powikłanego porodu u około 1,2% rodzących się dzieci, zarówno w naszym kraju, jak i na świecie, rozpoznawane są choroby metaboliczne, genetyczne, uszkodzenia zmysłów, mózgowe porażenie dziecięce lub inne poważne wady rozwojowe. Wsparcia i pomocy ze strony specjalisty wymagają jednak nie tylko te dzieci, u których stwierdzono widoczną niepełnosprawność, ale także wcześniaki, dzieci z niską wagą urodzeniową, niedotlenieniem mózgu w czasie porodu itp.
T. Serafin w poradniku dla organizatorów działań, dla terapeutów oraz dla rodziców Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole (por. bibl.) pisze, że około 20 % populacji w wieku szkolnym nie może sprostać wymaganiom stawianym przez szkołę, przy czym tylko 3% z tej grupy zostało zdiagnozowanych jako osoby niepełnosprawne lub przejawiające trudności w adaptacji społecznej. Otwarte więc pozostaje pytanie: czy wczesne rozpoznanie i terapia dziecka od chwili stwierdzenia zaburzeń rozwojowych spowodowałoby zmniejszenie wyników tej smutnej statystyki?
Wszyscy bowiem wiemy, że pierwsze sześć lat życia to okres szczególnej wrażliwości, warunkujący kształtowanie się późniejszych osobowościowych struktur regulacyjnych. W tym wieku następuje najbardziej intensywnie zarówno uczenie się społeczne, jak i rozwój wszystkich funkcji poznawczych. Wyrównywanie szans niepełnosprawnych to praca z dzieckiem od momentu stwierdzenia zaburzeń psychofizycznych. Tylko wówczas bowiem można zapewnić mu optymalne warunki rozwoju. Wsparcia w tym czasie potrzebuje również rodzina, która czuje się zagubiona i zestresowana niepełnosprawnością swojego potomka. Dlatego też wczesna specjalistyczna pomoc całej rodzinie powinna zapewnić dziecku wychowanie w poczuciu ufności, bezpieczeństwa, sprawstwa i dobrze ukierunkowanej aktywności do eksploracji poznawczej otoczenia.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 4 kwietnia 2005 r. w sprawie wczesnego wspomagania rozwoju dzieci określa warunki i sposób realizacji tego zadania.
- Wspomaganie może być organizowane w domu dziecka, przedszkolu, szkole podstawowej, w tym specjalnej, w specjalnych ośrodkach oraz publicznych i specjalistycznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych pod warunkiem, że mają one możliwość realizacji wskazań zawartych w opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju, dysponują środkami dydaktycznymi i sprzętem niezbędnym do realizacji tego zadania. Miejsce prowadzenia zajęć ustala dyrektor placówki w uzgodnieniu z rodzicami.
- Dyrektor placówki, w której jest realizowane wczesne wspomaganie, powołuje do koordynacji tego zadania zespół, w skład którego wchodzą osoby mające przygotowanie do pracy z małymi dziećmi o zaburzonym rozwoju psychoruchowym, tzn. pedagoga posiadającego kwalifikacje odpowiednie do rodzaju niepełnosprawności dziecka, w szczególności: oligofrenopedagoga, tyflopedagoga lub surdopedagoga, psychologa, logopedę, innych specjalistów w zależności od potrzeb dziecka i jego rodziny. Do zadań zespołu należy w szczególności: ustalenie na podstawie opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka kierunków i harmonogramu działań w zakresie wczesnego wspomagania i wsparcia rodziny dziecka, nawiązanie współpracy z zakładem opieki zdrowotnej lub ośrodkiem pomocy społecznej w celu zapewnienia dziecku rehabilitacji, terapii lub innych form pomocy, opracowanie i realizowanie z dzieckiem i jego rodziną indywidualnego programu wczesnego wspomagania, analizowanie skuteczności zawartych w nim zadań i wprowadzanie zmian stosownie do potrzeb dziecka i jego rodziny. Zespół ma obowiązek szczegółowego dokumentowania działań.
- Ważnym zadaniem zespołu jest współpraca z rodziną poprzez: udzielanie pomocy w zakresie kształtowania postaw i zachowań pożądanych w kontaktach z dzieckiem, wzmacnianie więzi emocjonalnej pomiędzy rodzicami i dzieckiem, rozpoznawanie zachowań dziecka i utrwalanie właściwych reakcji na te zachowania, udzielanie instruktażu i porad oraz prowadzenie konsultacji w zakresie pracy z dzieckiem, pomaganie w przystosowaniu warunków w środowisku domowym do potrzeb dziecka oraz w pozyskaniu i wykorzystaniu w pracy z nim odpowiednich środków dydaktycznych i niezbędnego sprzętu.
- Zajęcia w ramach wczesnego wspomagania organizuje się w wymiarze 4 do 8 godzin w miesiącu, w zależności od możliwości psychofizycznych i potrzeb dziecka oraz jego rodziny. Mogą one być prowadzone indywidualnie lub, w przypadku dzieci, które ukończyły 3 rok życia, w grupach liczących 2 lub 3 osoby, z udziałem ich rodzin.
Optymalnymi warunkami do prowadzenia zarówno diagnozy, jak i terapii małego dziecka jest jego naturalne środowisko, tzn. rodzina. Tylko bowiem w znanym otoczeniu, dającym poczucie bezpieczeństwa możemy trafnie ocenić i rozwijać jego możliwości psychofizyczne. M. Piszczek (por. bibl.) sugeruje, żeby w diagnozie funkcjonalnej małego dziecka uczestniczyli wszyscy członkowie zespołu oraz rodzice. Godny polecenia jest model TPBA (Transdisciplinary Play – Based Assessment) opracowany przez J. Belsky, J. B. Calhoun, R. R. Fewell, M. Parten. Diagnoza prowadzona zgodnie z tą koncepcją podczas sesji zabawy z dzieckiem przebiega w sześciu fazach:
- Faza I – nieustrukturalizowana facylitacja. Dziecko bawi się dowolnie wybranymi zabawkami. Terapeuta (zwany facylitatorem) towarzyszy mu, wspiera, odzwierciedla jego zachowania i, gdy jest to możliwe, stara się „podnieść” poziom jego spontanicznej zabawy. Nie robi tego jednak w sposób dyrektywny i uczenie ogranicza do minimum.
- Faza II – strukturalizowana facylitacja. Terapeuta nakłania dziecko do różnych form aktywności poznawczej i językowej.
- Faza III – interakcja dziecko – dziecko. Do sali, w której odbywa się diagnoza, zaprasza się rówieśnika lub niewiele starsze dziecko. Terapeuta ułatwia dzieciom nawiązanie kontaktu i podsuwa różne zabawki.
- Faza IV – interakcja rodzice – dziecko. Terapeuta prosi rodziców o przyłączenie się do zabawy dziecka. Wspólnie demonstrują, w jaki sposób bawią się z dzieckiem w domu. Terapeuta może w ten sposób zdiagnozować przejawy różnych trudności pojawiających się w relacji między rodzicami z dzieckiem. Potem następuje separacja. Rodzice opuszczają pomieszczenie, dziecko pozostaje samo (informuje się je, że rodzice wrócą za kilka minut) i bawi się w wybrany przez siebie sposób. Po tym okresie facylitator zaleca rodzicom przeprowadzenie z dzieckiem bardziej strukturalizowanych zabaw.
- Faza V – zabawa motoryczna. Faza ma dwa etapy: nieustruktalizowanej, w której facylitator wspiera dziecko w trakcie jego swobodnych zabaw motorycznych na znajdujących się w sali sprzętach do zabaw motorycznych, i strukturalizowanej, w trakcie której zabawą kieruje terapeuta.
- Faza VI – poczęstunek. Dziecko może sobie zaprosić na poczęstunek kolegę, z którym bawiło się w czasie sesji diagnostycznej.
Ogólny czas takiej diagnozy wynosi 65 do 95 minut. Cały czas obecni są diagnozujący dziecko członkowie zespołu i, poza krótką fazą separacji, także rodzice. Tak przeprowadzona diagnoza pozwala ocenić wszystkie obszary aktywności dziecka i jego możliwości poznawcze. Można ją także zarejestrować kamerą wideo i ponownie dokładnie analizować.
Prawidłowo przeprowadzona diagnoza powinna dostarczać nam informacji o przyczynach niepełnosprawności dziecka, o jego rodzinie i jej stosunku do problemów rozwojowych syna lub córki, podejmowanych przez nią próbach poradzenia sobie z zaburzeniami oraz trudnościami wychowawczymi. Istotnym elementem diagnozy jest też ustalenie poziomu rozwoju w zakresie dużej i małej motoryki, koordynacji wzrokowo-ruchowej, napędu, kontrolowania emocji, zdobycie informacji o sposobach nawiązywania przez dziecko kontaktu z dorosłymi, z innymi dziećmi, funkcjonowaniu jego zmysłów i mowy, aktywności własnej i kierowanej, a także określenie zakresu umiejętności samoobsługowych. Diagnozę powinno kończyć ustalenie wniosków do pracy i wskazówek oraz instruktażu dla rodziców.
Diagnoza stanowi punkt wyjścia do opracowania indywidualnego programu wspomagania rozwoju dziecka. B. Marcinkowska w rozdziale pt. Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka z niepełnosprawnością sprzężoną zawartym w: Poradniku dla nauczycieli szkół ogólnodostępnych. Wczesne wspomaganie rozwoju dzieci z uszkodzonym wzrokiem z dodatkowymi niepełnosprawnościami (por. bibl.) proponuje konstrukcję nagłówka tabeli, którą nauczyciele mogą uzupełnić właściwymi dla konkretnego dziecka treściami w pierwszej kolumnie z lewej strony. Szczegółowe treści uzależnione są od potrzeb dziecka w zakresie terapii i skoordynowane ze sposobem prowadzenia diagnozy. Poniżej przedstawiamy opartą na tamtej propozycji naszą koncepcję takiej tabeli.
Program wspomagania rozwoju – propozycja konstrukcji
Wspomaganie rozwoju dziecka
|
Sfera |
Cel |
Cele (wskazanie aktywności mieszczącej się w sferze najbliższego rozwoju) |
Określenie (procesów) biorących udział w aktywności / czynności |
Programowanie procesu wspomagania rozwoju aktywności/ czynności |
|
|
Procedura czynności |
Metody wspomagające funkcje (procesy) biorące udział w aktywności/ czynności |
||||
|
Umiejętności motoryczne:
|
|
|
|
|
|
|
Funkcjonowanie zmysłów:
|
|
|
|
|
|
|
Funkcje poznawcze:
|
|
|
|
|
|
|
Kontakt i komunikacja:
|
|
|
|
|
|
|
Samoobsługa:
|
|
|
|
|
|
|
Aktywność własna:
|
|
|
|
|
|
|
Preferencje (lubi, nie lubi) |
|
|
|
|
|
|
Zachowania nietypowe, utrudniające rozwój |
|
|
|
|
|
Psychopedagogiczna pomoc rodzinie ……………………………………………………………………………
Pomoc społeczno-ekonomiczna …………………………………………………………………………………….
Powtórna ocena
Do najczęściej stosowanych metod pracy z małym dzieckiem i jego rodziną możemy zaliczyć:
• metodę ruchu rozwijającego W. Sherborne,
• kontakt i komunikacje Ch. Knilla oraz programy aktywności M. CH. Knilla,
• metodę odzwierciedlania zachowań dzieci i zabaw z wykorzystaniem materiałów nieustrukturowanych,
• metodę wideotreningu komunikacji,
• metodę NDT Bobach i Vojty,
• niedyrektywną terapię zabawową V. Axline,
• metodę integracji sensorycznej,
• metodę dobrego startu,
• metodę E. Gruszczyk-Kolczyńskiej,
• metody wspomagające porozumiewanie się: piktogramy, fonogesty, język Blissa,
• behawioralne metody edukacji itp.
Planowa i przeprowadzona zgodnie z potrzebami rozwojowymi terapia małego dziecka bez wątpienia wpłynie na uaktywnienie jego predyspozycji psychofizycznych. Pomoże również rodzinie we właściwym wspieraniu rozwoju dziecka oraz zrozumieniu jego potrzeb.
Literatura:
- Kwiatkowska K: Metoda Video Home Training (VHT) i jej zastosowanie w pracy z rodziną z dzieckiem niepełnosprawnym (opis przypadku). „Rewalidacja” 1(7)/ 2000.
- Olechnowicz H: U źródeł rozwoju dziecka. WSiP, Warszawa 1999.
- Piszczek M: Różne modele funkcjonowania zespołu specjalistów odpowiedzialnych za diagnozę i edukację dzieci głębiej upośledzonych umysłowo. „Rewalidacja” 1(15)/2000.
- Rozporządzenie MENiS z dnia 4 kwietnia 2005 r. w sprawie warunków organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci. U. Nr 68, poz. 587.
- Wczesne wspomaganie rozwoju dzieci z uszkodzonym wzrokiem i dodatkowymi niepełnosprawnościami. Poradnik dla nauczycieli szkół ogólnodostępnych. Red. G. Walczak. MENiS, Warszawa 2005.
- Wczesne wspomaganie rozwoju dzieci z uszkodzonym wzrokiem. Poradnik dla nauczycieli szkół ogólnodostępnych. Red. G. Walczak. MENiS, Warszawa 2005.
- Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole. Poradnik dla organizatorów działań, dla terapeutów oraz dla rodziców. Red. T. Serafin. MENiS, Warszawa 2005.